3 успамінаў Міхаіла Сцяпанавіча Дразда, былога партызана атрада імя М.І.Кутузава брыгады «Смерць фашызму»

Вясной 1943 г. немцы спалілі жывымі ў в. Тадуліна маіх бацькоў — Сцяпана Пятровіча і Хрысціну Андрэеўну, брата Сцяпана і сясцёр Соню і Надзею. Уладкаваўшы ў адной добрай жанчыны сваю сястру Аню, я з тадулінскімі хлопцамі ў верасні 1943 г. пайшоў у партызаны. Было мне тады 18 гадоў. Удзельнічаў у разгроме гітлераўцаў у в. Трубічына, у баях пад Зембінам, Жодзінам, дыверсіях на чыгунцы і аўтамагістралі, падрыве лініі сувязі і іншых аперацыях.

Летам 1944 г. у палікоўскіх балотах мы спрабавалі вырвацца з блакады. 21 чэрвеня нас, тадулінцаў, сабралася чалавек сем. Меркавалі, дзе знайсці патаемнае месца, каб крыху адпачыць, як раптам нечакана падышлі немцы і абстралялі нас з аўтаматаў і кулямётаў. Мы разбегліся. Я застаўся адзін. Страляніна сціхла, немцы спыніліся на начлег. Я апынуўся ў балаціне: вакол вада і сярод яе адзіны куст. Каля яго

і вырашыў я схавацца. Пагрузіўся ў ваду, а галаву схаваў у куст, каб можна было дыхаць. А тут, як на зло, у метрах 15 ад маёй схованкі на беразе немцы выставілі пост. Вартавыя змяняліся праз 2 гадзіны, а я ўвесь час без руху вымушаны быў ляжаць да самай раніцы. Мяне ўсю ноч калаціла ад холаду (усё гэта потым, пасля вайны, адбілася на маім здароўі). Раніца наступнага дня выдалася сонечнай, а день цёплым. Немцы пайшлі далей прачэсваць балота. Я вылез на бераг, сеў на паваленае дрэва і стаў сушыцца на сонцы, і амаль ужо цалкам абсох, як раптам пачуў трэск па балоце і голас: «Партызаны і партызанкі, здавайцеся. Ідзіце нам насустрач. Страляць не будзем».

Вырашыў паспрабаваць шчасця ў другі раз: палез зноў пад свой куст. Праз нейкі час бачу, ідзе здаравенны паліцай з аўтаматам на шыі, а ў руках доўгі кол. Ідзе прама на мой куст. Падышоў і стаў гэтым калом тыркаць вакол куста і, зразу мела, зачапіў мяне. I як закрычыць: «Чаго ляжыш, я крычу на ўвесь лес, а ён усё роўна ляжыць».

Я, ўстаўшы, адказваю, што не чуў, як ён крычаў. Дык ён агрэў гэтым калом мяне па спіне, я ледзь не зваліўся. А ён штурхае мяне гэтым калом, гоніць да астатніх палонных. Пад вечар вывелі нас на бераг балота, а там ужо быў арганізаваны часовы лагер. На другі дзень немцы пачалі допыт: хто, пры якіх абставінах трапіў у партызаны. У час допыту адбіралі тых. каго не планавалі браць у палон: былых іцэйскіх, партыйных і кіруючых работнікаў.

Некалькі афіцэраў і перакладчык дапытвалі і мяне. Я адказаў, што пайшоў у лес, бо быў спалены мой дом разам з сям'ёй. Канешне, я не гаварыў, што пайшоў помсціць, устрымаўся ад моцных выразаў, бо бачыў, як яны распраўляліся з палоннымі.

Калі допыт закончыўся, нямецкі афіцэр з ухмылкай запытаў: «Як называлася ваша брыгада? «Смерць фашызму»? А цяпер як назавём —  «Смерць бальшавікам»?

Пасля такіх слоў не вытрымаў адзін з тадулінцаў, Ясь Гурэцкі. «Вось тут вы памыляецеся. Дзе зараз фронт знаходзіцца? Вам на пяткі наступав, ці ўнясеце вы свае ногі?» Немец як закрычыць ашалела: «Ах ты камісар! Давайце яго сюды». Яся і яшчэ чалавек сорак пасадзілі ў дзве машыныдушагубкі і павезлі туды, адкуль жывымі не вяртаюцца.

Пасля гэтага нас пагналі ў Барысаў. А праз некалькі дзён пагрузілі ў таварныя вагоны і адправілі ў Германію, у лагер Мокенвальд.

Тут немцы чамусьці сталі запісваць добраахвотнікаў у сваю армію. Мы сталі думаць, з чаго б гэта, калі Чырвоная Армія набліжаецца да лагера, яны сталі шукаць добраахвотнікаў і што яны спрабуюць зрабіць з астатнімі палоннымі. Параіўшыся з сябрамі, мы вырашылі на ўсякі выпадак запісацца ў гэты спіс, можа лягчэй будзе вырвацца з палону. Запісалася сотні тры. Нас пагрузілі ў вагоны і павезлі ў невядомым кірунку. Везлі марудна доўга, з вялікімі прыпынкамі. Потым высадзілі і пагналі пешшу. У адной вёсцы спыніліся для адпачынку. Знайшлі кацёл, наварылі баланды. А мы, трое сябрукоў, дамовіліся, калі астатнія палонныя пасля першага чарпака выстраяцца ў чаргу за дабаўкай, а канваіры будуць там наводзіць парадак, мы ціхенька паспрабуем уцячы. Так і адбылося. Мы адышлі за вугал хлява незаўважанымі, прайшлі праз могілкі на другую вуліцу і так выйшлі ў канец вёскі. А там вартавы. Убачыў нас, кінуўся наўздагон, лаецца панямецку, прыкладам вінтоўкі агрэў кожнага. Ну, думаем, адвядзе зараз назад да канваіраў і тыя нас расстраляюць. А потым агледзеліся, што ён нас гоніць з вёскі ў поле, што нам і трэба было. Мы нават і абрадаваліся. Хацелі ісці ў лес, але там акапаліся немцы. Мы зноў павярнулі ў поле, дзе схаваліся ў сцірце. Усю ноч грымела кананада, раніцай 6 красавіка мы ўбачылі, як немцы на машынах пакідалі лес. Мы прайшлі праз гэты лясок у наступную вёску. Пайшоў дождж, і мы папрасіліся ў адной з гаспадынь адпачыць у хляве. А ў гадзін 12 прыбеглі нямецкія падлеткі і крычаць: «Амерыканеш, панцэр!» Мы выбеглі на дарогу, дзе і сустрэлі саюзнікаў. Праз 2 месяцы нас, савецкіх, прывезлі эшалонам да Эльбы і цераз раку па мосце пераправілі ў размяшчэнне нашых войскаў. Нас памылі ў лазні, далі старое салдацкае абмундзіраванне. Потым прайшлі праз асобы аддзел і былі адпраўлены па палках 8й гвардзейскай дывізіі. Я служыў у 358м зенітнаартылерыйскім палку з 1945 па 1950 год, потым быў камісаваны па хваробе і вярнуўся на радзіму.