ВАЙСКОЎЦЫ

ХОЛАД Валянцін Васільевіч. Герой Савецкага Саюза. Нарадзіўся 25.8.1936 г. у в. Пятровічы ў сям'і калгасніка. 3 1954 г. у Ваеннамарскім флоце СССР. Закончыў Ленінградскае вышэйшае ваеннамарское вучылішча падводнага плавания (1958), акадэмічныя курсы пры Ваеннамарской акадэміі (1978).

Капітану I ранга В.В.Холаду за паспя ховае выкананне заданняў камандавання і праяўленыя пры гэтым мужнасць і адвагу 21.12.1982 г. было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга, медалямі.

ВУЧОНЫЯ

АБРАМЕНКА Тамара Мікалаеўна,

нарадзілася 26.11.1938 г. у г. Смалявічы,

беларускі вучоны ў галіне цеплафізікі і малекулярнай фізікі. Доктар тэхнічных навук (1987), прафесар (1994). Закончы ла Мінскі педагагічны інстытут (1960). Працавала ў Інстытуце цепла і масаабме ну імя А.В.Лыкава. 3 1980 г. у Інстытуце прыкладной фізікі АН Беларусі. Аўтар шэрагу навуковых прац па тэрмадынамі цы працэсаў пераносу энергіі, цеплафізі чных уласцівасцей газаў і іх сумесей.

АПАРОВІЧ Андрэй Фёдаравіч, нара дзіўся 28.2.1922 г. у в. Пліса, беларускі ву чоны ў галіне радыёэлектронікі. Доктар тэхнічных навук (1965), прафесар (1966). Закончыў Ленінградскую ваеннапаветра ную інжынерную акадэмію. Працаваў у Харкаўскім вышэйшым ваенным вучылі шчы (19561973). 3 1975 г. у Беларускім універсітэце інфарматыкі і радыёэлект ронікі. Аўтар кніг «Статистическая теория электромагнитной совместимости ради электронных средств» (1984), «Проекти рование радиотехнических систем» (1988).

ГАНЧАРЫК Міхаіл Мікалаевіч, на радзіўся 24.11.1899 г. у в. Кляннік, бела рускі вучоны ў галіне фізіялогіі раслін. Членкарэспандэнт АН БССР (1969), док тар біялагічных навук (1960), прафесар (1960). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1972). Закончыў Горацкі сельскагаспадар чы інстытут (1924). Працаваў у Інстыту це біялогіі АН Беларуси У 1933 г. быў рэп рэсіраваны, высланы на Поўнач. Вызвале ны ў 1947 г. Рэабілітаваны ў 1956 г. Працаваў у Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі, у Інстытуце біялогіі АН Беларусі, дырэктарам Інстытута эксперыментальнай батанікі АН Беларусі (1967— 1972). Аўтар навуковых прац па вырошчванні бульбы, капусты ва ўмовах Крайняй Поўначы, да ст ледаванні фотасінтэзу ў бульбе і інш.

Памёр 11.4.1986 г.

КУПРЭВІЧ Васіль Феафілавіч, на радзіўся 24.1.1897 г. у в. Кальнікі, бела рускі вучоны ў галіне батанікі і фізіялогіі раслін, дзяржаўны дзеяч Беларусі. Член карэспандэнт АН СССР (1953), акадэмік АН БССР (1952), доктар біялагічных на вук (1942), прафесар (1950). Герой Сацы ялістычнай Працы (1969). Заслужаны дзе яч навук БССР (1967).

Закончыў Інстытут павышэння кваліф ікацыі кадраў народнай асветы ў Маскве (1931). Працаваў настаўнікам у Смалявічах, Інстытуце біялагічных навук АН Беларусі, загадчыкам лабараторыі (1938—1949), дырэктарам (1949—1952) Батанічнага інстытута АН СССР. 3 1952 г. прэзідэнт Ака дэміі навук БССР. Аўтар шматлікіх наву ковых прац па фізіялогіі хворых раслін, сістэматыцы грыбоў, глебавай энзімалогіі. Узнагароджаны ордэнамі і медалямі.

Памёр 17.3.1969 г. Яго імя прысвоена Інстытуту эксперыментальнай батанікі Нацыянальнай АН Беларусі і сярэдняй школе № 1 г. Смалявічы. У Мінску на доме, дзе жыў В.Ф.Купрэвіч, — мемарыяльная дошка, яго імем быў названы цеплаход.

3 дакументальнай аповесці Уладзіміра Ліпскага

...Нарадзіўся Васіль Феафілавіч Куп рэвіч у вёсцы Кальнікі, пад Смалявічамі, у хаце дзеда Лявона. А ў Сафіёўку, пад Оршу, бацька перавёз іх усіх, калі ўладка ваўся лесніком да графа.Гулі і забавы

 для дзяцей — у лесе. Цацкі ўсе — таксама лясныя. У Васіля была цэлая драўляная пушка засушаных лісцікаў з усіх амаль дрэў і кустоў, якія раслі ў Сафіёўскай пушчы. Тут былі засу шаныя кветкі і травы, усялякія жукі і ка зюлькі. Ён любіў разглядваць іх, прыдум ваць назвы.

Бацька з маці таксама збіралі розныя зёлкі, але найбольш для лекаў. Бацьку Тахфіля, кажуць, ведалі як траўніка ўсе людзі ў Сафіёўскай аколіцы.

А Васіля найбольш цікавіла, якая фор ма ў лісцікаў і травінак, дзе яны растуць. I часам хлопчык заходзіў далёкадалёка, хацеў, урэшце, даведацца, што ж там, за дрымучым лесам. Але ён, здаецца, быў бяс концым. Маркота агортвала малога ванд роўніка: відаць, стане і ён палясоўшчыкам, як бацька, з лесу ніколі не выберацца, ніколі не пабачыць вялікіх гарадоў, у якіх жывуць графы.

Думаў пра гэта і палясоўшчык Тахфіль. Але нічога прыдумаць не мог. Хлеба для сям'і хапала толькі да Каляд. Харчавалі ся лясной жыўнасцю.

Дзень і ноч верай і праўдай служыў палясоўшчык свайму гаспадару. Ахоўваў лес, а калі трэба, з сынамі пілаваў, траля ваў, вывозіў на станцыю ў Оршу. За старан ную працу граф Лубенскі дапамог яго ста рэйшым сынам Канстанціну і Івану ў ву чобе. Заставаліся меншыя — Васіль і Ан тон. Як іх вывесці ў людзі?

Аднойчы ў летнюю сухмень здарылася бяда — загарэўся графскі лес. Полымя імкліва перабягала з квартала ў квартал. Трашчала ў агні галлё, зыркімі свечкамі да самых верхавін успыхвалі елкі ды сосны.

Усе палясоўшчыкі ратавалі лес, як маглі, але ўтаймаваць полымя аніяк не ўдавалася. Тады Тахфіль прапанаваў ту шыць агонь агнём. Ён добра ведаў лясны масіў. Неяк, мо аднаму яму вядомымі пры ёмамі, разлічыў, прыкінуў, куды кіруе агонь, з якога боку ветрык, і загадаў падпаліць лес насустрач пажару. Агонь ацішэў, траціў сілу, і людзі даканалі яго. Граф паклікаў да сябе Тахфіля, сказаў:

— Я ўдзячны табе. Прасі, што хочаш.

Палясоўшчык папрасіў Лубенскага ўладкаваць сыноў у школу. Той злітаваў ся і дазволіў яго дзецям вучыцца ў Дзе вінскай земскай школе...

Праз шмат гадоў вядомы вучоныбіёлаг Васіль Феафілавіч Купрэвіч напіша ў аўтабіяграфіі:

«Адукаванасцю сваёй абавязаны пачат ковай земскай школе. Я нізка схіляю гала ву перад першай маёй настаўніцай Нінай Мікалаеўнай Сівіцкай, якая здолела на працягу некалькіх гадоў, у цеснай сялян скай хаце з дапамогай грыфельнай дошкі (сшыткі бераглі!) даць нам трывалыя веды па рускай мове, матэматыцы. Яна навучы ла чытаць галоўную кнігу чалавецтва — кнігу Прыроды. Ёй удзячны ў выбары свайго жыццёвага шляху...»

...Своеасаблівым адкрыццём стаў для Беларусі Васіль Феафілавіч Купрэвіч. Працаваў у Батанічным інстытуце ў Ле нінградзе. Галава поўнілася думкамі, ідэямі, планамі. Яго імя ўжо называлася ў шэра гу вядомых міколагаў, сістэматыкаў, фізіё лагаў. А даследаванні ферментаў глебы адкрывалі яму заманлівую будучыню для новых адкрыццяў...

Ды раптам прапанавалі вярнуцца ў Беларусь. Не мог не пагадзіцца Купрэвіч. А ўсю адказнасць адчуў, калі вучоныя на сваёй сесіі аднагалосна даверылі яму кіра ваць акадэміяй. Кожны крок і позірк, кожнае слова — навідавоку. Трэба найперш шукаць надзейны рычаг, пры дапамозе якога можна і трэба падняць на новую вышыню навуку...

Ішлі гады, поўныя нястомнай працы. У студзені 1969 г. у пяты раз В.Ф.Купрэві ча абралі прэзідэнтам АН БССР, а ў сака віку яго не стала...

Імя былога матроса Балтыкі мы бачым на борце цеплахода «Акадэмік Купрэвіч». Сучаснае судна бывае ў далёкіх рэйсах па морах і акіянах. Высоканадзейная тэхні ка і апаратура спадарожнікавай сувязі дапамагае экіпажу ііераадольваць цяжкія водныя рубяжы. Дапамагае мірным мара кам у адказных паходах і мужны балты ец Васіль Купрэвіч, які ў 1917 г. змагаўся пад Маанзундам, а пасля трымаў пад пры цэлам сваіх плутонгаў царскі Зімні палац.

Былога настаўніка прыродазнаўства Васіля Феафілавіча Купрэвіча свята ша

нуюць настаўнікі і вучні смалявіцкай ся рэдняй школы № 1, якая носіць яго імя. Ця пер гэта зусім новая школа: цагляная, з сучаснымі кабінетамі, абсталяваннем. Тут ёсць музей Купрэвіча, стужку пры адк рыцці якога перарэзаў яго сын, генерал маёр Алег Васільевіч Купрэвіч.

Пры ўваходзе ў школу — бюст было га настаўніка. Каля яго заўсёды жывыя кветкі, як жывая памяць юных нашчадкаў.

Вучні ходзяць тымі ж сцежкамі, якімі некалі настаўнік прыродазнаўства Купрэвіч вадзіў сваіх вучняў на цікавыя экс курса ў лес, на балота, да рэчкі, на луг. Каля бюста настаўнікаакадэміка вучні здаюць рапарты, даюць клятву вучыцца, жыць і працаваць так, як іх гераічны зямляк.

А настаўнікі школы імкнуцца пра водзіць урокі так, як гэта ўмеў рабіць та ленавіты настаўнік Купрэвіч. Для іх, а разам з тым і для ўсіх педагогаў краіны, Васіль Феафілавіч пакінуў свой на стаўніцкі запавет:

«Мая парада: не імкніцеся да выраўноўвання дзяцей, згодна стандарту, прыг лушэнню зародкаў арыгінальнага мыслення, нестандартных поглядаў, самастойнасці, крытычных адносін да ўсяго таго, што ак ру жае іх. Не дапускайце і цені рабалепства. падхалімства, няпраўды і ляноты.

Заахвочвайце, развівайце назіральнасць, імкненне да вопыту, эксперименту, вольнай фантазіі, самай нечаканай і неверагоднай. Выхоўвайце высокую павагу да працы. Заахвочвайце захапленне літаратурай і мастацтвам».

Былы акадэмікбіёлаг Васіль Феафі лавіч Купрэвіч жыве ў навуковых дасле даваннях супрацоўнікаў Інстытута экспе рыментальнай батанікі імя В.Ф.Купрэві ча, які ў 1981 г. узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.

Тут, у даўнейшай яго лабараторыі, ство раны мемарыяльны музей. Стол, акуляры, картатэка, журнал, у якім выстаўляў ацэнкі супрацоўнікам, аналітычныя вагі, выцяж ная шафа — усё як бы нагадвае, што вось вось сюды зойдзе строгі і добры гаспадар, пакліча работнікаў свайго аддзела, пачнец ца навуковая справаздача...

У Інстытуце імя В.Ф.Купрэвіча вядуц ца даследаванні па накірунках, якія калісьці падтрымліваў і дапамагаў развіваць акадэмікбіёлаг Купрэвіч, — выву чэнне заканамернасцей фарміравання, дынамікі і рацыянальнага выкарыстання флоры і расліннасці, экалогіі, геабатанікі, біяхіміі, малекулярнай біялогіі раслін, фотасінтэзу, глебавай энзімалогіі, фізіялогіі харчавання раслін і фізіялогіі хворай рас ліны, бялковых рэчываў і азоцістага абме ну, ніжэйшых і драўняных раслін.

Друкуецца па кн.: Л і п с к і У. С. Урокі Купрэвіча: I   Лакум. аповесць. Мн., 1987.

ЛЯЎДАНСКІ Аляксандр Мікалаевіч,

нарадзіўся 10.9.1893 г. у в. Юр'ева, бела I рускі археолаг. Кандыдат гістарычных навук (1934). Закончыў Смаленскае ад дзяленне Маскоўскага археалагічнага інстытута (1922), вучыўся ў Смаленскім універсітэце. Працаваў у Смаленскім уні версітэце, Смаленскім дзяржаўным музеі. 3 1927 г. у Мінску, у Інстытуце беларус кай культуры, загадчык аддзела археалогіі Беларускага дзяржаўнага музея. У 1931 — 1937 гг. супрацоўнік Інстытута гісторыі АН БССР.

Арганізатар першых у БССР навуко вых археалагічных экспедыцый. Зрабіў класіфікацыю гарадзішчаў жалезнага веку, акрэсліў асноўныя рысы матэрыяльнай культуры, гаспадаркі і патрыярхальна радавога ладу плямён, якія жылі на тэры торыі Беларусь Даследаваў Віцебск, Оршу, Заслаўе, Барысаў. Даў першую і найбольш поўную тыпаграфію старажытнага Полац ка. А.М.Ляўданскі стаў ахвярай масавых палітычных рэпрэсій. Ілжыва абвінавача ны, ён быў 19.5.1937 г. арыштаваны і пры гавораны да вышэйшай меры пакарання. Расстраляны 27.8.1937 г. у Мінску. Рэабі літаваны ў 1958 г.