БЕЛАРУСКІ НАВУКОВАДАСЛЕДЧЫ ШСТЫТУТ ЗЕМЛЯРОБСТВА I КАРМОЎ

Вядучая навуковадаследчая ўстанова Рэспублікі Беларусь у галіне земляробства і раслінаводства. На яго аснове створана НВА «Колас», галоўная задача якога звязана з вытворчасцю і павышэннем якасці прадукцыі зерневых і кармавых культур.

Стварэнне і станаўленне інстытута звязана з імёнамі знакамітых вучоных: І.С.Лупіновіча, В.І.Шэмпеля, А.І.Лапо.

За гады існавання інстытут вырас у буйны навуковадаследчы цэнтр рэспублікі, дзе вывучаюцца праблемы арганізацыі земляробства, тэхналогіі апрацоўкі сельскагаспадарчых культур, селекцыі і насенняводства зерневых, зернебабовых і крупяных культур, шматгадовых траў і караняклубняплодаў.

Калектыў інстытута ўнёс важны уклад у развіццё аграбіялагічнай навукі па такіх надзвычай важных кірунках, як павелічэнне вытворчасці зерня і кармоў, ільнопрадукцыі, цукровых буракоў, экалагізацыя земляробства і апрацоўкі глебы, аптымізацыя харчавання сельскагаспадарчых культур, экалагічна і эканамічна абгрунтаваных сістэм земляробства, рацыянальных севазваротаў.

Ужо ў першыя гады пасля стварэння інстытута (1927) былі праведзены шырокамаштабныя даследаванні глебы рэспублікі, вынікам якіх стала схематычная глебавая карта БССР. Выяўленыя аграхі

мічныя і фізічныя ўласцівасці глебы сталі асновай для вывучэння дзеяння вапнавання і ўжывання калійных і магніевых угнаенняў. Шырокую вядомасць па вапнаванні дзярновападзолістых кіслых глеб, прымяненні калійных і магніевых угнаенняў у сувязі з вапнаваннем атрымалі працы В.І.Шэмпеля і К.Т.Старавойтава. Вучоныя інстытута надавалі вялікую ўвагу вывучэнню эфектыўнасці мінеральных і арганічных угнаенняў у розных севазваротах, размешчаных у асноўных глебавакліматычных зонах. Шматгадовыя даследаванні сістэм угнаенняў, праведзеныя ў Беларускім НДІ земляробства і кармоў на розных глебах, далі магчымасць вызначыць найболып высокую прадукцыйнасць севазвароту. Распрацаваны і прапанаваны калгасам і саўгасам навуковыя метады эфектыўнага выкарыстання арганічных угнаенняў (В.І.Лаўроўскі, І.П.Тараноўскі). Вядомы даследаванні па выкарыстанні ў севазвароце вадкага гною, птушынага памёту (Н.Р.Бачыла).

Вялікую цікавасць у рэспубліцы і за яе межамі выклікалі работы В.І.Шэмпеля і М.П.Бязлюднага па праблеме азоту ў земляробстве. Вынікі шматгадовых даследаванняў у палявых умовах дазволілі выявіць цэлы шэраг заканамернасцей ператварэння азотных угнаенняў у глебе і раслінах, распрацаваны шляхі, а таксама метады павышэння яго каэфіцыента выкарыстання і скарачэння страт у выніку вымывання прадуктаў. Распрацавана тэхнічнае выкарыстанне вадкага азотнага ўгнаення на пасевах зерневых культур. Прычым гэта ўгнаенне выкарыстоўваецца як асноўнае азотнае ўгнаенне, так і ў якасці падкормкі.

Шырока вядомыя ў рэспубліцы і за яе межамі даследаванні па вывучэнні севазваротаў (Н.Е.Пракопаў), ужыванні прамежкавых культур і розных відаў севазваротаў у біялагічным кругазвароце рэчываў у земляробстве (Н.І.Ніканчык).

Шырокамаштабныя даследаванні сістэм апрацоўкі мінеральных глеб спрыялі павышэнню іх прадукцыйнасці, эканоміі гаручага і рабочага часу (Г.Д.Бялоў, В. I. Барташэвіч ).

Распрацаваны і шырока выкарыстоўваюцца ў вытворчасці тэхналогіі выкарыстання камбініраваных агрэгатаў, тэхналогія распрацоўкі пласта шматгадовых злакавых траў (Г.В.Сімчанкаў).

У апошнія гады выключная ўвага вучонымі інстытута ўдзяляецца распрацоўцы тэарэтычных асноў падбору і фарміравання злакавабабовых культур.

Распрацаваны сумесі яравога ячменю з гарохам на зернефураж і азімага жыта з азімай вікай на сілас, сянаж і зялёны корм. Вядзецца пошук высокаэфектыўных біялагічна актыўных прэпаратаў для зерневых культур (І.Г.Бруй).

Галоўнай праблемай у навуковай дзейнасці інстытута з'яўляецца павелічэнне вытворчасці зерня, што выкарыстоўваюцца на харчовыя мэты і на корм жывёле. Вялікі уклад у справу павышэння вытвор

часці зерня і кармоў добрай якасці ўнеслі селекцыянеры інстытута. Выведзены гатункі азімага жыта «дружба» і «белта» селекцыянерамі М.Дз.Мухіным, Н.Ю.Сямёнавай, Т.І.Пугачовай і Н.І.Сакаловай.

Toe ж можна сказаць і ў адносінах яравога ячменю. Многія гады карысталіся поспехам у рэспубліцы гатункі грэчкі «юбілейная2» (Е.Д.Горына), гароху, вікі.

У інстытуце працягваецца далейшая работа па селекцыі азімай пшаніцы, азімага жыта, ячменю, аўса, лубіну, гароху і грэчкі.

Толькі за 1991 — 1996 гг. было падрыхтавана і перададзена ў Дзяржкамісію па гатунках 90 гатункаў. Асабліва варта адзначыць дасягненні ў селекцыі ячменю (М.А.Кадыраў, Ф.Н.Батура, І.І.Мельнік, А.С.Данілаў). Імі створаны такія гатункі, як «жодзінскі5», «крынічны», «візіт», «верас», якія займаюць у рэспубліцы больш за 800 тыс. га.

Многія гатункі яравога ячменю асвоены ў Расіі, на Украіне і другіх краінах былога СССР.

За поспехі ў селекцыі ячменю трупе селекцыянераў (М.А.Кадыраў, С.І.Грыб, І.І.Мельнік) у 1994 г. прысуджана Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь у галіне навукі і тэхнікі.

Выведзены і раяніраваны новыя гатункі аўса «буг», «асілак» і «паланэз» (Н.Г.Быстрэнка, С.І.Грыб, М.А.Кадыраў).

Значныя поспехі дасягнуты ў рабоце па стварэнні высокаўраджайных гатункаў азімай пшаніцы харчовага прызначэння: ус тойлівая да хвароб, шкоднікаў і палягання. Дзякуючы шматгадовай рабоце селекцыянераў І.К.Копціка, А.В.Місько, Г.В.Будзевіч рэспубліка ў значнай ступені вызвалілася ад завозу пшаніцы для хлебапячэння.

У Беларусі 97% плошчаў займае азімае жыта БелНДІЗК. Усе гатункі адрозніваюцца высокай зімастойкасцю, устойлівыя да хвароб і палягання. У 1994 г. за поспехі ў селекцыі азімага жыта М.Дз.Мухіну, В.І.Рубану і С.Д.Лаўруковічу прысуджана Дзяржаўная прэмія Рэспублікі Беларусь у галіне навукі і тэхнікі.

Выключна важнае навуковае і практычнае значэнне маюць вынікі даследаванняў вучоных інстытута па селекцыі кармавога лубіну.

Значны уклад у развіццё селекцыйным спосабам гароху і вікі ўнеслі Л.В.Кукраш і Н.П.Лукашэвіч. Выведзены і ўведзены ў вытворчасць гатункі гароху «белус» і «агат». Распрацаваны для вытворчасці зернебабовыя культуры, якія даюць ураджайнасць гароху 35 — 40 ц/га і яравой вікі 30 — 35 ц/га.

Інтэнсіўна ў інстытуце вядзецца селекцыйная работа з грэчкай. У сучасны момант сеюць такія гатункі, як «чарнаплодная», «жалейка», «аніта», «беларуская», «жняярка», «смуглянка».

Працягваецца селекцыйная работа па льну. Створаны гатунак «аршанскі2». За стварэнне і ўкараненне ў вытворчасць новых гатункаў льнудаўгунцу ў 1979 г. М.І.Афоніну і В.І.Рубану прысуджана прэмія Савета Міністраў СССР. У сучасны момант выведзены новыя высокапрадукцыйнью гатункі ільну з высокай якасцю валакна.

У выніку селекцыйнай работы выведзена 18 гатункаў шматгадовых траў (А.В.Сямёнаў, К.С.Уласава, С.І.Чэкель). Асаблівую цікавасць выклікаюць новыя гатункі канюшыны: «даўгалетняя», «устойлівая», «віцябчанка», «яскравая» і «духмяная».

У выніку даследаванняў створаны тэхналагічныя сістэмы пасеваў прамежкавых культур, якія даюць магчымасць павялічыць вытворчасць кармоў, палепшыць іх якасны склад і распрацаваць новыя спосабы нарыхтоўкі сенажу і сіласу.

У інстытуце створаны гатункі кармавых буракоў «смалявіцкі» і «жодзінка», якія высяваюцца па ўсёй рэспубліцы, а кармавыя буракі «лань» і ў Расіі.

У апошнія гады ў інстытуце праводзіцца селекцыйная работа па вырошчванні рапсу. Створаны гатункі азімага рапсу «мажор», які адрозніваецца высокай зімастойкасцю, прадукцыйнасцю і добрымі якаснымі паказчыкамі. Выведзены першы беларускі гатунак яравога рапсу «явар» (Я.Э.Пілюк, В.М.Бяляўскі, В.В.Сушкевіч).

Значнае месца ў інстытуце займаюць пытанні аховы раслін ад пустазелля і хвароб.

Важнае навуковае і практычнае значэнне маюць вынікі даследаванняў па насенневодству зерневых і зернебабовых культур, караняклубняплодаў (М.Ф.Свірыдаў, С.П.Халецкі, І.Я.Шчаглова).

Вялікая і шматпланавая работа праводзіцца вучонымі інстытута па прапагандзе і засваенні новых гатункаў і тэхналогій.

Інстытут заўсёды быў і застаецца буйным цэнтрам падрыхтоўкі навуковых кад

раў

Тут працуе Савет па абароне доктарскіх дысертацый, які за час сваёй работы падрыхтаваў і атэставаў у якасці кандыдатаў і дактароў навук 235 чалавек, якія працуюць у навуковадаследчых установах і на вытворчасці. У 1998 г. у інстытуце праходзілі падрыхтоўку 33 аспіранты, працавалі 87 кандыдатаў навук і 13 дактароў, у ліку якіх 4 акадэмікі і адзін членкарэспандэнт Акадэміі аграрных навук Рэспублікі Беларусь.