ІШЛА ВАЙНА НАРОДНАЯ

Пачатак

11 чэрвеня 1941 г. для жыхароў Смалявіччыны, як і для ўсіх савецкіх людзей, пачаўся новы адлік часу. Вайна, пра верагоднасць якой так шмат гаварылі, прыйшла нечакана.

У чатыры гадзіны раніцы 22 чэрвеня яе полымя запалыхала ўздоўж усёй заходняй граніцы СССР. На тэрыторыю Беларусі ўварваліся нямецкія войскі групы армій «Цэнтр». У яе склад уваходзілі дзве арміі (4я і 9я) і дзве танкавыя групы (2я і 3я) — усяго 50 дывізій (у тым ліку 9 танкавых, 6 матарызаваных, 1 кавалерыйская) і 2 брыгады. Наступление групы армій «Цэнтр» падтрымліваў 2і паветраны флот — самы моцны ў гітлераўскай арміі, які налічваў 1670 баявых самалётаў. Групе армій «Цэнтр» было перададзена больш за трэць усіх інжынерных і дарожнабудаўнічых войскаў і амаль палова асобных артылерыйскіх, зенітных і процітанкавых дывізіёнаў і батарэй рэзерву сухапутных сіл Германіі.

... Ужо сцякалі крывёй пагранічныя заставы, Брэсцкая крэпасць, якія першымі прынялі на сябе ўдар гітлераўскіх войскаў, фашысцкія танкі ўжо грукаталі па нашай зямлі; жыхары Брэста, Баранавіч, Гродна, Ваўкавыска, Кобрына, Беластока і іншых гарадоў

Беларусі ўжо зведалі жах фашысцкіх бамбардзіровак, а на Смалявіччыне яшчэ працягвалася мірная ноч...

Жыхары раёна даведаліся пра пачатак вайны 22 чэрвеня ў 12 гадзін з выступления па радыё намесніка старшыні СНК і наркома замежных спраў СССР В.М.Молатава, які ад імя савецкага ўрада паведаміў аб вераломным нападзе на нашу краіну фашысцкай Германіі.

Жыццё райцэнтра і раёна рэзка змянілася.

Згодна з Пастановай ЦК КП(б)Б ад 22 чэрвеня 1941 г. «Аб задачах і мерапрыемствах у сувязі з выступлением па радыё В.М.Молатава», у Смалявіцкім раёне былі прыняты меры аб тэрміновым пераводзе ўсяго жыцця на ваенны лад. У адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 чэрвеня 1941 г. райваенкамат, пачынаючы з 23 чэрвеня, пачаў праводзіць мабілізацыю ваеннаабавязаных 1905—1918 гг. нараджэння. У арганізацыях і ўстановах райцэнтра, ва ўсіх сельсаветах, калгасах, саўгасах, МТС прайшлі мітынгі, сходы, на якіх працоўныя выказвалі абурэнне да агрэсараў, патрыятычныя пачуцці і ўпэўненасць у хуткім разгроме гітлераўскіх захопнікаў. Тады ў першыя дні вайны ніхто яшчэ не ведаў, не мог і прадбачыць, якія цяжкія пакуты, выпрабаванні, ахвяры чакаюць усіх наперадзе.

Пачатак ваенных дзеянняў на тэрыторыі Беларусі для войскаў Заходняй Асобай ваеннай акругі (з 22 чэрвеня 1941 г. — Заходняга фронту) быў трагічным. Ведучы абарончыя баі, войскі фронту пад націскам значна болыпых сіл праціўніка (на асноўных напрамках гітлераўцы стварылі трайную, а ў некаторых месцах пяцікратную перавагу) вымушаны былі адступаць. Абарона насіла ачаговы характар. Часці прыкрыцця ўступалі ў бой разрознена і неарганізавана. Паблізу накірункаў галоўных удараў ворага не было моцных рэзерваў. Адсутнасць суцэльнага фронту давала магчымасць танкавым і матарызаваным злучэнням праціўніка абыходзіць вузлы супраціўлення нашых войскаў і наносіць ім удары з тылу. У выніку гэтага часці і злучэнні Чырвонай Арміі ў шэрагу выпадкаў вымушаны былі змагацца ў акружэнні ці адыходзіць на ўсход, несучы вялікія страты ў жывой сіле і тэхніцы.

Да зыходу дня 25 чэрвеня войскі гітлераўцаў прасунуліся ў напрамку Вільнюс — Мінск амаль на 180 км, а ў напрамку Баранавічы — Мінск да 250 км. На галоўным, заходнім напрамку склалася пагражальнае становішча, непасрэдная пагроза навісла над Мінскам. Абарончыя баі за Мінск насілі непрацяглы, але бязлітасны характар. Фронт наблізіўся да Смалявіччыны.

23 і 24 чэрвеня нямецкая авіяцыя нанесла масіраваныя бомбавыя ўдары па Мінску. Рэха выбухаў было чутно за многа кіламетраў. Хутка тысячы бежанцаў пацягнуліся па шашы Мінск — Масква на ўсход. Шаша і чыгунка былі запруджаны калонамі і саставамі з эвакуіраванымі. Насустрач ім рухаліся ў бок Мінска савецкія часці. Адсутнасць належнай сувязі, дакладных звестак пра сітуацыю, якая складвалася на той час, вялікі паток бежанцаў выклі

калі разгубленасць, а часам і паніку сярод мірнага насельніцтва раёна.

Раённае кіраўніцтва працавала без адпачынку, імкнучыся забяспечыць усеагульную мабілізацыю і эвакуацыю важнейшых дакументаў, матэрыяльных каштоўнасцей і аб'ектаў народнай гаспадаркі.

Надзеі на тое, што Чырвоная Армія так хутка не аддасць Мінск ворагу і яго прыход у Смалявічы, адпаведна, будзе адцягнуты, не збыліся. 26 чэрвеня раніцай на поўнач ад Смалявіч немцы скінулі буйны парашутны дэсант. Адначасова з боку Радашковіч у напрамку Прылеп і Усяжа імкліва прасоўваліся танкавыя і мотапяхотныя часці праціўніка, якія абышлі пазіцыі 100й і 161й стралковых дывізій, правы фланг абароны якіх захопліваў і частку тэрыторыі Смалявіччыны ў раёне Багута — Слабада. Захапіўшы Прылепы, Усяж, варожыя часці злучыліся з паветраным дэсантам. Днём 26 чэрвеня нямецкая авіяцыя бамбіла Смалявічы, станцыю Чырвоны Сцяг, а вечарам таго ж дня нямецкія танкі і пяхота перарэзалі шашу Мінск — Масква, перапыніўшы паток бежанцаў, і захапілі райцэнтр.

Нямецкі дэсант прасунуўся да станцыі Чырвоны Сцяг, дзе стаялі на пуцях некалькі саставаў, у тым ліку і вайсковы. Тут 27 чэрвеня адбыўся жорсткі бой паміж танкавым дэсантам і зенітным падраздзяленнем пад камандаваннем С.Копцева, якое з зенітных гармат, што стаялі на адкрытых платформах, прамой наводкай вяло знішчальны агонь па ворагу і не прапусціла яго да станцыі.

Аднак агульная сітуацыя складвалася не на карысць нашых войскаў. Адступіўшыя ў паўднёваўсходнім напрамку ад Мінска ў раён Пятровічы — Волма — Смольніца часці 100й і 161й стралковых дывізій не змаглі затрымацца на гэтых пазіцыях і пад націскам пераўзыходзячых сіл праціўніка вымушаны былі 29 чэрвеня адстуаць далей у паўднёваўсходнім напрамку. Нямецкія часці, заняўшыя Пятровічы, Волму, Плісу, Жодзіна і іншыя населеныя пункты раёна, працягвалі рух наперад.  1 ліпеня ў Смалявічах

размясціўся штаб 47га танкавага корпуса нямецкай арміі. Для жыхароў мястэчка і раёна пачаліся змрочныя дні акупацыі.

У.І.Лемяшонак, Г.К.Кісялёў.